Nguyên nhân và hậu quả của dậy thì sớm

Nguyên nhân và hậu quả của dậy thì sớm

VIAM – Khi phát hiện ra con mình đang bước vào giai đoạn dậy thì sớm các bậc cha mẹ có thể sẽ hoang mang, lo lắng. Tại sao điều này lại xảy ra? Liệu con bạn có thể đối phó được với những ảnh hưởng cả về mặt thể chất lẫn tinh thần của tuổi dậy thì không?

Phần lớn trẻ bước vào tuổi dậy thì sớm không cần thiết phải điều trị. Ở những trẻ cần điều trị, mục tiêu điều trị thường hướng đến làm chậm lại quá trình này.

Dưới đây là một số thông tin cơ bản về nguyên nhân của dậy thì sớm và những ảnh hưởng của dậy thì sớm lên con bạn.

Trung bình, tuổi dậy thì bắt đầu ở các bé gái trong độ tuổi từ 8 đến 13 tuổi, ở các bé trai là từ 9 đến 14 tuổi.

Bác sỹ sẽ chẩn đoán dậy thì sớm khi quá trình hết sức tự nhiên này diễn ra sớm hơn độ tuổi dậy thì nói trên và tiếp tục diễn biến qua thời kỳ tăng trưởng và trưởng thành xương mà không rõ lý do. Dậy thì sớm nếu bé gái có các dấu hiệu chính của tuổi dậy thì và tiếp tục phát triển trước 7 tuổi và với bé trai là trước 9 tuổi. Tại Mỹ, cứ 5.000 trẻ thì sẽ có 1 trẻ bị ảnh hưởng của dậy thì sớm.

Dậy thì sớm trung ương là dạng phổ biến hơn. Quá trình này được nhận ra với các biểu hiện thông thường của tuổi dậy thì, nhưng xảy ra sớm hơn. Tuyến yên chịu trách nhiệm sản xuất ra hormone, được gọi là các hormone điều hòa tuyến sinh dục (gonadotropins). Những hormone này sẽ kích thích tinh hoàn hoặc buồng trứng tạo ra các hormone sinh dục, như testosterone hoặc estrogen. Đây là những hormone sinh dục tạo ra những thay đổi thể chất và tâm lý khi bước vào tuổi dậy thì, ví dụ như việc phát triển ngực ở các bé gái.

Dậy thì sớm ngoại vi là một dạng dậy thì sớm khác, hiếm gặp hơn. Hormone estrogen và testosterone gây ra các biểu hiện của dậy thì. Nhưng não và tuyến yên không chịu trách nhiệm cho việc này. Đây thường là vấn đề cục bộ tại buồng trứng, tinh hoàn, tuyến thượng thận hoặc do suy giáp nặng.

Có một số tình trạng khác gây ra các biểu hiện cũng giống như dậy thì sớm và đôi khi có thể gây nhầm lẫn cho các bậc phụ huynh, thậm chí là cả các bác sỹ nhi khoa, nhưng thật ra đó không phải là dậy thì sớm. Ví dụ như:

• Tuyến vú phát triển sớm đơn độc: Là sự phát triển sớm của vú khi còn ít tuổi. Tình trạng này thường xảy ra với các bé gái khi mới được vài năm tuổi. Trong khi tình trạng này làm các bậc cha mẹ lo lắng thì nó lại có thể tự biến mất và không thực sự là dậy thì sớm. Tình trạng này không cần phải điều trị nhưng nên được đánh giá và theo dõi.

• Lông phát triển sớm: là sự phát triển sớm của lông vùng nách hoặc một số vùng cơ thể khác ở lứa tuổi nhỏ. Nguyên nhân có thể là do tuyến thượng thận giải phóng hormone quá sớm. Và một lần nữa phải nhấn mạnh rằng, tình trạng này trông có vẻ đáng lo ngại nhưng thực sự, đó không phải là vấn đề lớn và không phải là dấu hiệu của dậy thì sớm. Tuy nhiên, bởi vì tình trạng này có thể là dấu hiệu đầu tiên của một bất thường và sự giải phóng quá mức của hormone tuyến thượng thận, nên tình trạng này nên được lượng giá bởi các bác sỹ.

Rất nhiều chuyên gia nói rằng, trung bình, tuổi dậy thì đang bắt đầu sớm hơn, không chỉ ở Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia khác trên thế giới. Tuy nhiên, tuổi trung bình để bắt đầu xuất hiện kinh nguyệt thì vẫn gần như không đổi. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng hiện nay các dấu hiệu sớm, như phát triển vú, đang xảy ra sớm hơn khoảng 1 năm so với 10 năm trước đây.

Dấu hiệu của dậy thì sớm và dậy thì thông thường khá giống nhau. Điểm khác nhau chỉ là về mặt thời gian xuất hiện các dấu hiệu đó. Các dấu hiệu bao gồm:

• Với bé gái:

• Phát triển vú (thường là dấu hiệu đầu tiên)

• Có kinh nguyệt (thường sau 2-3 năm từ khi dấu hiệu sớm nhất bắt đầu xuất hiện)

• Với bé trai:

• Phát triển tinh hoàn, dương vật và bìu

• Giọng trầm hơn (thường là dấu hiệu muộn của tuổi dậy thì)

• Phát triển xương tăng vọt là một dấu hiệu khác của dậy thì sớm ở cả bé trai và bé gái.

Tham khảo: Tình yêu và ham muốn tuổi dậy thì có những biểu hiện gì?

Trong đa số trường hợp, các chuyên gia không biết nguyên nhân chính xác của tình trạng dậy thì sớm trung ương, đặc biệt là ở bé gái.

Đôi khi, tình trạng dậy thì sớm trung ương có nguyên nhân là do các vấn đề về y học. Các nguyên nhân tiềm ẩn thường rất phổ biến ở các bé trai dưới 6 tuổi, đặc biệt là nếu như các dấu hiệu dậy thì phát triển rất nhanh. Bao gồm:

• U hoặc sự phát triển bất thường khác (thường là lành tính)

• Tổn thương về não, cả do phẫu thuật hoặc các thay đổi về cân bằng hormone trong não.

• Viêm nhiễm tại não, đôi khi là do nhiễm trùng.

Các nguyên nhân này trông có vẻ đáng lo ngại. Nhưng bạn nên nhớ rằng, chỉ có một số lượng rất ít các trường hợp dậy thì sớm ở bé trai là dậy thì sớm trung ương gây ra do các vấn đề sức khỏe kể trên. Ở các bé gái, rất hiếm khi dậy thì sớm có nguyên nhân là do các vấn đề sức khỏe nói trên.

Trong khi các vấn đề sức khỏe không thật sự là nguyên nhân của dậy thì sớm thì có rất nhiều yếu tố liên quan đến việc dậy thì sớm. Bao gồm:

Giới tính: Các bé gái thường có nguy cơ phát triển dậy thì sớm trung ương cao gấp 10 lần so với các bé trai

Gen: Đôi khi, dậy thì sớm có nguyên nhân là do các đột biến về gen, dẫn đến sự giải phóng hormone sinh dục sớm. Thông thường, những trẻ này sẽ có cha mẹ hoặc anh chị em có cùng bất thường về gen giống như vậy.

Chủng tộc: Các nghiên cứu không lý giải được, nhưng nhìn chung, các bé gái Mỹ – Phi thường sẽ bắt đầu tuổi dậy thì sớm hơn khoảng 1 năm so với các bé gái người da trắng. Một số chuyên gia cho rằng, tuổi dậy thì chỉ nên được coi là sớm ở những bé gái Mỹ – Phi nếu nó xảy ra trước 6 tuổi.

Được nhận nuôi bởi cha mẹ ngoại quốc: Một nghiên cứu chỉ ra rằng, các trẻ được nhân nuôi bởi cha mẹ ngoại quốc có nguy cơ dậy thì sớm cao hơn khoảng 10-20 lần.

Béo phì: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng có thể có một mối liên quan giữa béo phì ở các bé gái và việc gia tăng nguy cơ dậy thì sớm. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu không biết chính xác mối liên quan này là gì. Và béo phì dường như không có mối liên quan nào với việc dậy thì sớm ở các bé trai.

Với trẻ em, dậy thì sớm có thể gây ra các vấn đề về thể chất cũng như tâm lý. Bao gồm:

Tầm vóc thấp: Trong khi trẻ em dậy thì sớm thường cao hơn so với bạn bè cùng ở thời điểm bắt đầu dậy thì, nhưng một số trẻ sau này sẽ có tầm vóc thấp hơn so với mức trung bình khi ở tuổi trưởng thành. Bởi vì, một khi tuổi dậy thì kết thúc, quá trình tăng trưởng cũng sẽ ngừng lại. Và bởi vì dậy thì sớm kết thúc sớm hơn so với tuổi dậy thì bình thường, những trẻ này sẽ ngừng phát triển ở độ tuổi sớm hơn. Đôi khi, việc này sẽ làm cho trẻ lùn hơn, nếu so sánh với việc cùng đứa trẻ đó nhưng dậy thì bình thường.

Các vấn đề về hành vi: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng có một mối liên quan giữa dậy thì sớm và các vấn đề về hành vi, đặc biệt là ở những trẻ chậm phát triển. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng, mối liên quan này rất yếu.

Hoạt động tình dục sớm: Mặc dù điều này có thể sẽ làm các bậc cha mẹ lo lắng, nhưng chưa có bằng chứng mạnh mẽ chứng minh rằng những trẻ dậy thì sớm thì sẽ bắt đầu các hoạt động tình dục ở lứa tuổi sớm hơn.

Căng thẳng:  Kể cả khi dậy thì xảy ra khi ở tuổi bình thường là 12 tuổi, thì dậy thì cũng là một quá trình rất rắc rối đối với các bé. Nó có thể gây ra tình trạng căng thẳng cho các bé nhỏ tuổi hơn khi bị dậy thì sớm. Các bé sẽ cảm thấy rất kỳ lạ vì trông khác với bạn bè đồng trang lứa. Có kinh nguyệt sớm có thể đáng lo ngại với những bé gái từ 9 tuổi trở xuống hoặc với những bé bị chậm phát triển. Cha mẹ có thể giúp đỡ các bé bằng cách dạy bé trước về những thay đổi có thể sẽ diễn ra.

Các nguy cơ khác: Một số nghiên cứu chỉ ra mối liên quan giữa dậy thì sớm ở bé gái và việc tăng nhẹ nguy cơ ung thư vú khi trưởng thành. Tuy nhiên, bằng chứng này chưa rõ và cần phải tiến hành thêm nhiều nghiên cứu nữa để chứng minh cho luận điểm này.

Xem thêm: Xuất Tinh Sớm ở tuổi Dậy Thì【6 Nguyên Nhân – 3 Cách Chữa】

Làm cha mẹ, lo lắng về việc dậy thì sớm của con mình là điều hết sức bình thường. Nếu con bạn có những dấu hiệu của dậy thì sớm, nên đi khám bác sỹ nội tiết chuyên về nhi khoa. Tuy nhiên, cả cha mẹ và các bé không nên quá lo lắng và sợ hãi khi được chẩn đoán dậy thì sớm.

• Triệu chứng giống với dậy thì sớm đôi khi lại không liên quan đến việc dậy thì sớm và sẽ tự biến mất.

• Khi bác sỹ và cha mẹ quyết định điều trị cho trẻ, việc điều trị thường khá hiệu quả.

• Đa số trẻ em có dấu hiệu dậy thì sớm thường phát triển bình thường, về thể chất, tâm lý và xã hội.

Ts.Bs Trương Hồng Sơn – Viện Y học ứng dụng Việt Nam

Viện y học ứng dụng Việt Nam

 SKĐS – Trẻ dậy thì sớm sẽ gây ra những vấn đề liên quan đến sức khỏe, cấu trúc xương… ảnh hưởng đến đời sống tâm lý của trẻ. Vậy nguyên nhân nào gây dậy thì sớm. Việc điều trị và phòng ngừa như thế nào?

Bước vào tuổi dậy thì, một quá trình phức tạp được gọi là điều chỉnh trục dưới đồi – tuyến yên-sinh dục (HPG) sẽ xảy ra.  Quá trình này bao gồm các bước sau:

Não bắt đầu quá trình: một phần của não gọi là vùng dưới đồi sản xuất gonadotropin-releasing hormon (Gn-RH).

Các hormon tuyến yên tiết ra thêm: Gn-RH chỉ huy tuyến yên – một tuyến hình nhỏ đậu của bộ não – tiết ra thêm hai kích thích tố: luteinizing hormon (LH) và hormon kích thích nang trứng (VSATTP).

Hormon sinh dục được sản xuất: LH và FSH làm cho buồng trứng sản xuất kích thích tố tham gia vào sự tăng trưởng và phát triển các đặc điểm tình dục nữ (estrogen) và tinh hoàn để sản xuất hormon chịu trách nhiệm cho sự tăng trưởng và phát triển các đặc điểm tình dục nam (testosteron). Các tuyến thượng thận cũng bắt đầu sản xuất estrogen và testosteron.

Thay đổi vật lý xảy ra: việc sản xuất estrogen và testosterone gây ra những thay đổi vật lý của tuổi dậy thì.

Tuổi dậy thì thường bắt đầu ở trẻ em gái ở độ tuổi từ 8 và 12 và ở các bé trai ở độ tuổi từ 9 và 14. Tuổi dậy thì sớm là tuổi dậy thì bắt đầu trước 8 tuổi (đối với bé gái) và trước 9 tuổi (đối với bé trai).

Dậy thì sớm trung ương: là do nồng độ GnRH tăng cao từ sự hoạt động quá sớm của trục dưới đồi – tuyến yên – tuyến sinh dục. Trong trường hợp hiếm hoi, những điều sau đây có thể gây dậy thì sớm trung ương: khối u trong não hoặc tuỷ sống, viêm não hay viêm màng não; Bức xạ vào não hay cột sống; Sự tắc nghẽn gây thiếu máu cục bộ não, suy giáp (tuyến giáp không sản xuất đủ hormon). Các bệnh lý bẩm sinh của hệ thần kinh trung ương (não úng thuỷ, các kytse màng nhện, loạn sản vách-thị, harmatome…); Hội chứng McCune-Albright-Tăng sản thượng thận bẩm sinh (một nhóm các rối loạn di truyền liên quan đến sản xuất nội tiết tố bất thường của tuyến thượng thận)…

Ngoài ra, thể không hoàn toàn chỉ có một đặc tính sinh dục phụ xuất hiện như: tuyến vú phát triển đơn độc, hay lông mu phát triển sớm đơn độc, hoặc kinh nguyệt xuất hiện sớm đơn độc…

Dậy thì sớm ngoại vi: dậy thì sớm ngoại vi là ít phổ biến hơn so với dậy thì sớm trung ương. Nguyên nhân không phải do tăng nồng độ GnRH, mà các hormon steroids sinh dục tăng cao do bệnh lý tuyến sinh dục (buồng trứng, tinh hoàn) hay thượng thận, một số trường hợp đặc biệt có thể do bài tiết lạc chỗ các hormon hướng sinh dục, có thể do nguồn hormon ngoại sinh quá mức. Cả bé gái và bé trai bị dậy thì sớm ngoại vi có thể do: khối u ở tuyến thượng thận hoặc trong tuyến yên tiết ra estrogen hoặc là testosteron; hội chứng McCune-Albright; tiếp xúc với các nguồn bên ngoài của estrogen hay testosteron, chẳng hạn như các loại kem hoặc thuốc mỡ. Ở trẻ gái cũng có thể được kết hợp với: u nang buồng trứng, các khối u buồng trứng. Ở trẻ trai cũng có thể là do khối u trong các tế bào sản xuất tinh trùng (tế bào mầm), hoặc trong các tế bào mà sản xuất testosteron (tế bào Leydig). Ngoài ra, gene đột biến – một rối loạn hiếm gặp gọi là gonadotropin, là do một khiếm khuyết ở gen, có thể dẫn đến việc sản xuất ban đầu của testosteron ở các bé trai, thường là ở độ tuổi từ 1 đến 4.

Một trong những yếu tố làm khởi phát sự bài tiết LH- RH là gene KiSS -1 hay còn được gọi là gene GPR54.  KiSS-1 xuất hiện đầu tiên ở vùng dưới đồi. KiSS-1 mã tổng hợp hormon kissepeptin, hormon này liên kết tự nhiên với thụ thể GPR54 (G Protein-Coupled Receptor- thụ thể kết hợp với protein G). GPR54- xuất hiện đầu tiên ở não, tuyến yên, bánh nhau. Ngày nay, hormon Kisspeptin được xác định là yếu tố di truyền khởi động hiện tượng dậy thì do làm tăng tiết hormon LHRH, làm khởi phát quá trình dậy thì. Một số trường hợp dậy thì có thể do các tín hiệu nguồn gốc ngoại vi như leptine, ghreline, IGF-1, insuline và các steroid sinh dục. Vai trò của leptin với khởi phát dậy thì ngày càng xác định, những người thiếu leptin gây dậy thì muộn.

Ảnh hưởng về tâm lý: trẻ dậy thì sớm có những dấu hiệu phát triển sinh lý trước tuổi. Những thay đổi trên cơ thể của trẻ dậy thì sớm khác với những trẻ cùng trang lứa sinh ra những vấn đề tâm lý làm cho trẻ ngại ngùng, dễ làm cho trẻ có tâm lý tự ti và để lại di chứng cho trẻ sau khi trưởng thành.

Chiều cao hạn chế: ảnh hưởng rõ nhất của trẻ dậy thì sớm là phát triển tăng nhanh theo tuổi xương, làm cho trẻ nhìn cao hơn so với các bạn cùng lớp. Tuy nhiên, trẻ dậy thì sớm sẽ làm cho đầu xương đóng khép sớm, rút ngắn thời kỳ sinh trưởng, từ đó ảnh hưởng đến chiều cao của trẻ khi trưởng thành.

Ham muốn tình dục trước tuổi: sự phát triển tâm lý dậy thì quá sớm dẫn đến những hành động ham muốn về sinh lý trước tuổi. Do suy nghĩ còn nông nổi, tuổi đời còn nhỏ, khả năng tự khống chế kém nên không thể tránh khỏi những cạm bẫy xã hội, từ đó dẫn đến mang thai hoặc các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục.

Hội chứng buồng trứng đa nang: chu kỳ kinh nguyệt trước khi 8 tuổi có nguy cơ phát triển chứng rối loạn nội tiết tố sau này ở tuổi dậy thì gây buồng trứng đa nang.

Nếu nghi ngờ trẻ dậy thì sớm, cần đến khám bác sĩ chuyên khoa nội tiết ở trẻ em (nội tiết nhi khoa). Để chẩn đoán xác định cần làm một số xét nhiệm cận lâm sàng. X – quang bàn tay và cổ tay cũng rất quan trọng, cho thấy nếu các xương đang phát triển quá nhanh; xét nghiệm máu sau tiêm St-RH hormon. Ở trẻ em với dậy thì sớm trung tâm, tiêm Gn-RH và mức hormon LH, hormon kích thích nang trứng tăng. Ở trẻ em với dậy thì sớm ngoại vi, mức độ hormon LH và FSH giữ nguyên. Chụp cộng hưởng từ (MRI) cho trẻ em có dậy thì sớm trung tâm để xem có bất kỳ bất thường của não gây ra sự bắt đầu vào đầu của tuổi dậy thì. Kiểm tra tuyến giáp nếu cho thấy bất kỳ dấu hiệu của suy giáp (chẳng hạn như mệt mỏi, trì trệ, tăng độ nhạy để táo bón, cảm lạnh, giảm hiệu suất hoạt động trường học hoặc khô da nhợt nhạt); có thể làm siêu âm vùng chậu để kiểm tra u nang buồng trứng…

Hiện nay, những tiến bộ của y học cho phép việc điều trị dậy thì sớm cho kết quả khả quan. Điều trị dậy thì sớm phụ thuộc vào nguyên nhân.

Điều trị nội khoa:  hầu hết trẻ em bị dậy thì sớm trung tâm, có thể điều trị hiệu quả bằng thuốc. Điều trị này, được gọi là điều trị St-RH, thường bao gồm một mũi tiêm thuốc hàng tháng, như leuprolide, dừng trục HPG và chậm phát triển hơn nữa. Đứa trẻ tiếp tục nhận được thuốc này cho đến khi đến tuổi bình thường của tuổi dậy thì. Một khi dừng thuốc, quá trình dậy thì bắt đầu lại.

Phẫu thuật can thiệp: nếu bệnh do khối u, u nang buồng trứng tuyến thượng thận… gây nên thì phải tiến hành phẫu thuật cắt bỏ. Sau phẫu thuật, trẻ cần được kiểm tra định kỳ ở bệnh viện để xem xét kết quả. Nếu u nằm trong não, việc quyết định phẫu thuật phải được sự đồng ý của bác sĩ ngoại khoa thần kinh.

Một số các yếu tố nguy cơ dậy thì sớm, chẳng hạn như giới tính và chủng tộc, không thể tránh khỏi. Nhưng, có những điều có thể làm để giảm nguy cơ của trẻ phát triển dậy thì sớm, bao gồm:

Dinh dưỡng hợp lý: Tăng cường rau củ quả cho trẻ trong bữa ăn hằng ngày, đảm bảo lượng đạm đầy đủ, không  nên ăn thực phẩm chế biến sẵn như đồ hộp, xúc xích, bơ…; không tẩm bổ quá mức, hạn chế ăn nhiều đồ ngọt, đồ chiên rán… chứa nhiều chất béo khiến trẻ thừa dinh dưỡng. Chú ý lựa chọn thực phẩm an toàn, tránh mua thực phẩm trôi nổi không uy tín, không rõ nguồn gốc, thực phẩm chứa hormon tăng trưởng sẽ ảnh hưởng tới dậy thì sớm.

Khuyến khích trẻ năng vận động: vận động sẽ giúp trẻ tiêu  hao năng lượng như các môn bơi, nhảy dây, đá bóng, đá cầu…

BS. Hoàng Thị Yến Loan